Demonstracja, instruktaż, pokaz

W dwóch słowach

Celem tej metody jest przybliżenie przedmiotu pokazu (procesu czy obiektu) w taki sposób, aby możliwe było wykorzystanie tej wiedzy w praktyce – samodzielne odtworzenie procesu lub np. korzystanie z maszyny.

Stosując metodę pokazu korzysta się z wielu środków (pomocy) dydaktycznych, takich jak filmy, slajdy, modele, obrazy, plakaty, mapy, tablice, plansze, schematy, makiety, ilustracje itp.

W zajęciach prawidłowo prowadzonych metodą pokazu powinny wystąpić poniższe ogniwa (Bereźnicki, 2011, s. 143):

zapoznanie uczniów z celami, strukturą i organizacją zajęć,
demonstracja czynności w normalnym tempie,
pokaz cząstkowy wynikający z analizy czynności z komentarzem,
uwydatnianie ukrytych dla oka obserwatora trudności wykonania (zwolnione tempo),
dwukrotne powtórzenie pokazu całej czynności (raz w zwolnionym, raz w normalnym tempie),
ćwiczenie czynności przez osoby uczestniczące w zajęciach pod nadzorem osoby prowadzącej,
sprawdzenie wyników pokazu przez kontrolę umiejętności praktycznego wykonania nauczanej czynności przez wskazane osoby,
podsumowanie zajęć.

Metodę demonstracji można realizować w dwóch wariantach: pokazu z objaśnieniem i z instruktażem. W tej drugiej wersji osoby studiujące mają okazję samodzielnie powtórzyć prezentowany proces.

W przypadku omawiania zjawisk lub procesów ciekawą wersją metody jest interaktywna demonstracja/pokaz, na którą składają się z 3 główne etapy:

Etap 1. Przewidywanie.

Etap 2. Udział w demonstracji/pokazie.

Etap 3. Refleksja nad wynikiem.

Metoda demonstracji pozwala osobom studiującym trenować umiejętności związane z zapamiętywaniem i odtwarzaniem struktur działania, etapów procesu czy budowy modelu. Jest dobrą okazją do trenowania umiejętności wnikliwej obserwacji i zwracania uwagi na kluczowe cechy i funkcje.

Do jakich form zajęć pasuje?

Metodę można wykorzystać w zajęciach, których założeniem jest podawanie treści teoretycznych, przekazywanie informacji, pokaz czynności, kształtowanie umiejętności psychoruchowych. Metoda pokazu z objaśnieniem może być stosowana raczej w początkowej fazie zajęć o charakterze praktycznym, jako wprowadzenie (przygotowanie) do wykonania działania (np. przygotowania do demonstracji czynności), a nie polega na samym działaniu.

Zajęcia prowadzone metodą pokazu powinny być realizowane w małych grupach, umożliwiających odpowiednią obserwację. Demonstracja sprawdzi się podczas zajęć laboratoryjnych lub ćwiczeniowych.

Przykład

Demonstracja zanieczyszczenia wody pitnej
[na podstawie https://serc.carleton.edu/sp/library/demonstrations/examples/watercontamination.html]

Demonstracja w bardzo prosty, ale mocno obrazowy sposób przedstawia temat zanieczyszczenia wody pitnej. Skłania osoby uczestniczące w zajęciach do zastanowienia się nad skażeniem wody i normami dotyczącymi wody pitnej. Demonstracja trwa około 10 minut i pełni rolę przygotowania gruntu do dalszej dyskusji. Następnie możesz omówić źródła wody pitnej, precyzję i dokładność pomiarów zanieczyszczeń w wodzie, maksymalne poziomy zanieczyszczeń dla różnych substancji zanieczyszczających, różne sposoby oczyszczania źródeł wody pitnej oraz standardy dla wody butelkowanej.

Jak przeprowadzić demonstrację skażenia wody?

Materiały: Siedem wysokich, przezroczystych szklanek (najlepiej identycznych). Siedem słomek. Długa łyżka do mieszania. Woda deszczowa (np. zebrana z rynny deszczowej) wystarcza do napełnienia jednej szklanki (jeśli nie jest łatwo dostępna, zastąp ją wodą z kranu i powiedz, że to woda deszczowa). Butelka soli. Pojemnik na cukier. Butelka oleju silnikowego lub płynu przekładniowego. Butelka wody butelkowanej zakupionej w sklepie.

Przed zajęciami: Włóż słomkę do każdej szklanki. Napełnij jedną wysoką szklankę wodą deszczową i napełnij pięć identycznych szklanek wodą z kranu. Oznacz szklanki od pierwszej do piątej, zaczynając od szklanki zawierającej wodę deszczową jako nr 1. Ustaw szklanki z przodu sali tuż przed zajęciami. Ustaw butelkę soli przed szklankami nr 3 i 4, pojemnik cukru przed szklanką 5, butelkę oleju silnikowego lub płynu przekładniowego przed szklanką nr 6, a butelkę wody pitnej kupowanej w sklepie przed szklanką nr 7.

Przebieg demonstracji: Na początku demonstracji wyjaśnij, że masz siedem szklanek, z czego jedna zawiera wodę deszczową, jedna zawiera dostępną w handlu wodę butelkowaną, a pięć innych zawiera tę samą wodę z kranu. Powiedz, że do niektórych szklanek będziesz dodawać różne ilości i rodzaje „nieczystości” (sól, cukier, olej napędowy), ale druga szklanka będzie zawierała wyłącznie zwykłą wodę z kranu. Dodawaj zanieczyszczenia powoli, dając do zrozumienia, że będziesz pić z różnych szklanek.

Następnie przejdź do części interaktywnej pokazu polegającej na zadawaniu pytań do grupy obserwującej w oparciu o zaobserwowane cechy wody .

Część 1. Czym jest czysta woda?
Podnieś szklankę wody deszczowej i zadaj pytanie: „Czy ta woda deszczowa jest czysta i zdatna do picia?” Zwróć uwagę że woda deszczowa najprawdopodobniej nie jest czysta (w wodzie jako rozpuszczalniku łatwo rozpuszcza się w niej wiele substancji np. gazy atmosferyczne zawierające zanieczyszczenia przemysłowe i spaliny, azot i dwutlenek węgla oraz wiele innych gazów).

Część 2. Którą wodę pić bezpiecznie?
Zadaj kolejne pytanie: Która z tych szklanek wody będzie prawdopodobnie najbezpieczniejsza, a która najmniej, dlaczego i skąd wiesz?” Kiedy nieczystość staje się zanieczyszczeniem? Pytanie to stanowi sedno demonstracji i może być podstawą dyskusji i wykładu przez pozostałą część zajęć. Prawdopodobnie czuliby się bezpiecznie, pijąc wodę deszczową, butelkowaną lub z kranu. Każdy z pewnością powie, że nie wypiłby wody zawierającej choćby kroplę oleju silnikowego, którą można wyczuć nawet w tak niewielkiej ilości. Mogliby rozważyć wypicie szklanki z jedną łyżeczką soli i zastanowić się czy chcieliby wypić szklankę z 3 łyżkami soli. Z drugiej strony można im zwrócić uwagę, że gdyby był to cukier, a nie sól, chętnie dodaliby jego łyżkę do wody i często robią to na przykład do szklanki herbaty.

Część 3. Usuwanie zanieczyszczeń

Zapytaj osoby uczestniczące, jak usunąć różne zanieczyszczenia z różnych szklanek (soli, oleju silnikowy o małej gęstości). Analogią do oleju silnikowego w wodzie jest przypadek nieszczelności podziemnych zbiorników magazynowych.

Pomysły na omówienie demonstracji skażenia wody w trakcie zajęć

Po zakończeniu demonstracji warto poprowadzić osoby studiujące w dyskusji lub wykładzie, który powiąże demonstrację z procesami geologicznymi. Pomysły, które można omówić podczas omówienia demonstracji, obejmują: