Pytania sokratejskie

W dwóch słowach

Pytania sokratejskie (metoda sokratyczna, dialog sokratyczny/sokratejski) to metoda oparta na dialogu i serii ukierunkowanych, otwartych pytań, zachęcających do głębszej refleksji, krytyki oraz rozważań nt. zjawisk, problemów czy rozwiązań. W konsekwencji studenci odkrywają wiedzę i rozwiązania wcześniej pozostające poza ich świadomością.

Nadrzędną funkcją pytań sokratejskich jest uświadomienie osobom studiującym ich schematów i nawyków myślowych oraz otwarcie na głębsze myślenie.
Nauczyciel wykorzystując serię pytań kieruje procesy myślowe studentów na z góry określone tory. Poprzez ich zadawanie pobudza do myślenia, wywołuje ciekawość i zainteresowanie (kierunkuje uwagę), kształtuje poglądy.

Pytania służą do sprawdzenia wiedzy i rozumienia, rozpoznania trudności, skorygowania rozumienia, a także skierowania uwagi na nowe treści. Sprawdzanie indywidualnej wiedzy ma na celu uzmysłowienie osobom uczącym, czego jeszcze nie wiedzą, nie rozumieją, bądź rozumieją błędnie. To stymuluje ich do dalszych, samodzielnych poszukiwań, zgłębiania zagadnień i problemów.

Metoda sokratyczna przebiega wedle określonej struktury:

Pierwszym jej etapem jest przedstawienie problemu, który jest przedmiotem dociekań. Problem formułowany jest przez nauczyciela w formie pytań. Zadawanie pytań musi być systematyczne, zdyscyplinowane, głębokie. Zwykle koncentruje się na podstawowych pojęciach, zasadach, teoriach, zagadnieniach lub problemach.
Następny etap to wybór i badanie przykładu (studium przypadku), formułowanie wniosków oraz próba osiągnięcia konsensusu (zgoda pomiędzy wszystkimi stronami). Konsensus stanowi cel rozmowy sokratycznej, zatem ważne jest znalezienie satysfakcjonującej wszystkich uczestników odpowiedzi na pytanie związane z przedstawionym w pierwszym etapie problemem.

Metoda pozwala nabyć umiejętności analizy złożonych kwestii, generowania licznych, zróżnicowanych i niekonwencjonalnych pomysłów, rozumienia i oceny myślenia oraz śledzenia implikacji tego, co myślą inni. W trakcie procesu uczenia tą metodą kształtujesz dodatkowo umiejętności: postrzegania problemów z różnych perspektyw, wypowiadania się, argumentacji, autoprezentacji, uważnego słuchania, współpracy w grupie, prowadzenia dialogu, tolerancji, wzajemnego szacunku.

Do jakich form zajęć pasuje?

Pytania sokratejskie są efektywne dla pracy grupowej ze starszymi rocznikami studentów np. w ramach seminariów inżynierskich czy magisterskich.
Metoda sprawdza się w pracy z małymi grupami – od kilku do kilkunastu studentów, najlepiej w przedziale 5-12 osób.
Pytania sokratejskie mogą również sprawdzić się w pracy indywidualnej ze studentami zdolnymi, bardziej świadomymi i dojrzałymi w ramach zajęć tutoringowych.

Przykład

Krótka sekwencja pytań sokratejskich mająca na celu zaangażowanie studentów i skupieniu uwagi w dyskusji na temat tektoniki płyt, uskoków i trzęsień ziemi [na podstawie An Example of the Socratic Approach to Teaching].

Studenci otrzymują rysunek, który ilustruje uskok San Andreas i jego położenie tektoniczne wzdłuż zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej oraz następujące pytania:

Dlaczego dochodzi do przesunięć płyt tektonicznych? Jak myślisz, skąd wynika ten problem?
W jaki sposób można mierzyć ruch płyt tektonicznych?
Czy trzęsienie ziemi mogłoby wystąpić wzdłuż najbardziej na północ wysuniętego uskoku San Andreas, od San Francisco na północ do końca uskoku?
Jakie jest Twoje uzasadnienie twierdzenia, że może nastąpić trzęsienie ziemi?
Jakie założenie przyjmujesz, stwierdzając, że w przyszłości mogą wystąpić trzęsienia ziemi?
Czy jest to rozsądne założenie i dlaczego lub dlaczego nie?

[Rysunek zaczerpnięty z fragmentu e-podręcznika “Geologia. Ziemia i procesy endogeniczne” pod red. T. Słomki]